Τι είναι το άγχος;
Άγχος είναι μια σειρά λειτουργιών με τις οποίες ένας οργανισμός βιώνει, αξιολογεί και αντιδρά στις συνθήκες κινδύνου από το εξωτερικό ή εσωτερικό του περιβάλλον, π.χ. η δόση του στεγαστικού δανείου που πρέπει να πληρωθεί ενώ δεν υπάρχουν χρήματα.
Ο φόβος είναι μια συναισθηματική αντίδραση με προσαρμοστική αξία, που εκλύεται σε κάποιο άμεσο αντικειμενικό κίνδυνο, ως ένας μηχανισμός επιβίωσης, π.χ. η επίθεση από έναν σκύλο.
Για να ξεκαθαριστούν οι διαφορές μεταξύ του φόβου και του άγχους αξίζει να συμπεριληφθεί και η συμπεριφορική παράμετρος.
Δηλαδή, ενώ ο φόβος οδηγεί σε φυγή ή άμεση αντιμετώπιση (π.χ. επίθεση από σκύλο) το άγχος ενεργοποιείται όταν δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε άμεσα την απειλή και η φυγή δεν έχει κανένα νόημα (π.χ. δόση).
Επίσης, άλλες διαφορές μεταξύ τους είναι ότι το άγχος φαίνεται να επικεντρώνεται στο μέλλον, ενώ ο φόβος είναι μια απάντηση στον άμεσο κίνδυνο (στο εδώ και τώρα).
Τέλος, σε σύγκριση με τον φόβο, το άγχος έχει την τάση να είναι διάχυτο, δυσκολότερο να περιγραφεί, μεγαλύτερης διάρκειας και πιο αργό στην αποδρομή του.
Τι είναι πανικός;
Στην καθημερινή γλώσσα ως πανικό ορίζουμε την ανησυχία που νιώθουμε για συγκεκριμένες καταστάσεις που έχουμε να αντιμετωπίσουμε και αμφιβάλλουμε αν θα τα καταφέρουμε π.χ. «Μ’ έπιασε πανικός όταν είδα τα θέματα των εξετάσεων και δεν κατάφερα να απαντήσω».
Στην κλινική πράξη ο πανικός ισοδυναμεί με ξαφνική κορύφωση του άγχους και είναι μικρής διάρκειας (10 με 15 λεπτά το πολύ). Είναι η αιφνίδια ανάδυση έντονου τρόμου που συχνά συνοδεύεται από συναισθήματα επερχόμενου θανάτου ή τρέλας.
Τι είναι η κρίση πανικού;
Η κρίση πανικού ορίζεται όταν σε μια διακριτή χρονική περίοδο, υπάρχει έντονος φόβος ή δυσφορία και 4 από τα ακόλουθα συμπτώματα:
• Η καρδιά χτυπά γρήγορα, έντονα ή χωρίς ρυθμό
• Εφίδρωση
• Τρέμουλο
• Κόβεται η αναπνοή ή αίσθηση ότι δεν υπάρχει αέρας
• Πόνος ή πλάκωμα στο στήθος
• Ναυτία ή αναστατωμένο στομάχι ή αίσθηση ότι θα έχει διάρροια
• Ζάλη, αστάθεια ή επικείμενο αίσθημα λιποθυμίας
• Αποπραγματοποίηση (δηλαδή τα πράγματα γύρω του φαίνονται σαν να μην είναι αληθινά)
• Αποπροσωποίηση (αισθάνεται σαν να είναι απόμακρος από τον εαυτό του ή τμήματα του εαυτού του)
• Φόβος τρέλας ή απώλειας ελέγχου
• Φόβος θανάτου
• Μυρμηγκιάσματα ή τσιμπήματα
• Εξάψεις ή κρυάδες
Τι ΔΕΝ είναι κρίση πανικού;
Πολλές έρευνες έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι που έχουν βιώσει κρίσεις πανικού φοβούνται τα σωματικά συμπτώματα που αναφέρθηκαν παραπάνω. Εφόσον λοιπόν τα σωματικά συμπτώματα προκαλούν φόβο, γινόμαστε ιδιαιτέρως ευαίσθητοι σ’ αυτά εξαιτίας παρελθοντικών εμπειριών πανικού.
Ας μελετήσουμε με περισσότερες λεπτομέρειες τις ερμηνείες που δίνονται από τους ανθρώπους που βιώνουν κρίσεις πανικού.
Θα τρελαθώ!
Πολλοί πιστεύουν ότι κατά τη διάρκεια μιας κρίσης πανικού θα τρελαθούν και άλλοι βλέπουν τη σχιζοφρένεια ως μια πιθανή κατάληξη. Ωστόσο, η σχιζοφρένεια είναι μια διαταραχή με πολύ διαφορετικά συμπτώματα όπως παραλήρημα, ψευδαισθήσεις, παραισθήσεις κ.ά. που δεν μοιάζουν καθόλου με τις εκδηλώσεις των κρίσεων πανικού. Εξάλλου, οι κρίσεις πανικού διαρκούν μικρό χρονικό διάστημα.
Θα γίνω ρεζίλι!
Άλλοι ερμηνεύουν τα συμπτώματα μιας κρίσης πανικού, ως σημάδι ότι χάνουν τον έλεγχο. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι αισθάνονται ανίκανοι να κουνήσουν τα μέλη σου σώματός τους (π.χ. σαν να έχουν πάθει παράλυση) ή ότι θα αρχίσουν να συμπεριφέρονται με τρόπο ανεπίτρεπτο (π.χ. θα κάνουν κακό στους άλλους ή θα χάσουν τον έλεγχο των λόγων και των πράξεων τους και θα γίνουν ρεζίλι) ή ότι έχουν την αίσθηση ότι πλησιάζει κάποιος επικείμενος κίνδυνος.
Θα πεθάνω!
Δεν είναι λίγοι εκείνοι που ερμηνεύουν τις κρίσεις πανικού ως καρδιακό επεισόδιο. Τα συμπτώματα είναι παρόμοια. Δύσπνοια και πόνοι στο στήθος υπάρχουν και στις δύο περιπτώσεις. Η διαφορά είναι ότι όταν έχουμε μια ασθένεια στην καρδιά, τα συμπτώματα διαρκούν περισσότερο χρόνο απ’ ότι στην κρίση πανικού. Ακόμη και αν υπάρχουν αμφιβολίες, ένα ηλεκτροκαρδιογράφημα είναι αρκετό για να υποδείξει οποιαδήποτε ανωμαλία στη λειτουργία της καρδιάς.
Επομένως, κατά τη διάρκεια μιας κρίσης πανικού απειλείται ο Ψυχολογικός εαυτός, ο Κοινωνικός εαυτός ή ο Σωματικός εαυτός.
Τα αποτελέσματα των επαναλαμβανόμενων κρίσεων πανικού, οδηγούν κάποιον στην προσπάθεια να προσαρμόζει τη ζωή του στον φόβο του και έτσι οδηγείται σε αλλαγές στην συμπεριφορά του όπως:
• Έχει μαζί του φάρμακα, χρήματα, κινητό, νερό ή άλλα αντικείμενα που προσφέρουν ασφάλεια
• Αποφεύγει δραστηριότητες όπως σωματική άσκηση ή σεξ που πυροδοτούν αισθήσεις παρόμοιες με αυτές του πανικού
• Επιμένει να έχει κάποιον να τον συνοδεύει όταν φεύγει από το σπίτι
• Πίνει αλκοόλ για να νικήσει το άγχος
• Μετράει συχνά τους σφυγμούς ή την πίεση του
• Προσπαθεί να αποσπάσει την προσοχή του από τα συμπτώματα (π.χ. αν παρατηρεί ότι χτυπάει γρήγορα η καρδιά του, ανοίγει την τηλεόραση για να ξεχαστεί ή παίρνει κάποιον φίλο τηλέφωνο)
• Έχει την ανάγκη να ξέρει πάντα πού είναι ο σύντροφος ή ο σύζυγος του
• Κάθεται κοντά σε έξοδο (π.χ. στον κινηματογράφο ή στο εστιατόριο)
Θεραπεία
Φαρμακευτική Θεραπεία
Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση της διαταραχής πανικού είναι:
1. Αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs)
2. Αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης και νοραδρεναλίνης (SNRIs)
3. Τρικυκλικά (TCA)
4. Βενζοδιαζεπίνες
Πλεονεκτήματα
• Αποδίδουν γρήγορα ενεργοποιώντας τις νευροδιαβιβαστικές ουσίες
• Είναι εύκολη και η πρόσβαση σ’ αυτά και η χρήση τους
Μειονεκτήματα
• Τα αποτελέσματα δεν διαρκούν μετά τη λήξη της θεραπείας τις περισσότερες φορές
• Έχουν ανεπιθύμητες ενέργειες και υπάρχουν διαδράσεις με άλλα φάρμακα ή με το αλκοόλ ή στερητικά συμπτώματα με τη διακοπή τους (ιδίως οι βενζοδιαζεπίνες)
• Όταν υπάρχει μακροπρόθεσμη χρήση είναι πιο ακριβά από την ψυχολογική θεραπεία
Πριν οδηγηθούμε σε οποιαδήποτε επιλογή ψυχοθεραπευτικής αντιμετώπισης του προβλήματος, χρειάζεται να αποκλειστεί ο οργανικός παράγοντας.
Με δεδομένο ότι υπάρχουν περίπου 450 ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις ο υποψήφιος θεραπευόμενος καλείται να επιλέξει ανάμεσα σε ομοειδή πράγματα, γεγονός που μπορεί να τον μπερδέψει.
Ωστόσο, σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, ως πρώτης επιλογής θεραπεία προτείνεται η Γνωστική – Συμπεριφορική Θεραπεία η οποία εμφανίζει και τη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα.
